KPN dla ludzi i przyrody

Karkonosze to góry, które mają bardzo bogatą i burzliwą historię geologiczną, przyrodniczą i społeczną. Góry, które ze względu na swoje równoleżnikowe położenie w Europie Środkowej zamieszkiwane były od stuleci przez różne narody o zróżnicowanej kulturze, religii i dynamicznych relacjach społecznych. Góry eksploatowane przez człowieka od stuleci, począwszy od poszukiwaczy minerałów, cennych ziół, poprzez powszechny wypas bydła i owiec, wytop szkła, produkcję węgla drzewnego i potażu do intensywnej gospodarki leśnej i związanego z tym rozwoju przemysłu drzewnego.

Podróżniczek - mieszkaniec karkonoskiej tundry (fot. K. i M. Martini)

Dwa parki narodowe prawie jak jeden

Karkonosze - to w końcu transgraniczny obszar przyrodniczy, objęty od ponad 60 lat najwyższą formą ochrony. Obecnie możemy z dumą powiedzieć, że Karkonoski Park Narodowy po stronie polskiej oraz Krkonošský národní park po stronie czeskiej to dwa spośród najlepiej współpracujących ze sobą parków narodowych w skali europejskiej, o czym świadczy także fakt, że oba parki narodowe używają wspólnego logo.

Podziwiając panoramę Karkonoszy, mamy przed oczami unikatową mozaikę ekosystemów górskich, których wyjątkowy charakter wynika z przenikania się wpływów alpejskich i północnych.

Skarby Karkonoszy

Największym klejnotem wśród karkonoskich ekosystemów jest tundra arktyczno-alpejska. Genezą tego wyjątkowego ekosystemu jest ostatnie zlodowacenie, kiedy gatunki arktyczne migrowały na południe przed lodowcem skandynawskim, a gatunki alpejskie wędrowały na północ, wycofując się przed lokalnymi lodowcami z Alp. „Emigranci” spotkali się w Karkonoszach, gdzie osiedli i wytworzyli unikatową na skalę europejską mieszankę siedlisk i gatunków. Spotkamy tu relikt glacjalny - torfowiec Lindberga oraz inne pamiątki epoki lodowcowej, takie jak malina moroszka, mająca tutaj swoje najdalej na południe wysunięte stanowisko, oraz turzyca patagońska, dla której karkonoskie torfowiska subalpejskie są jedynym miejscem występowania w Polsce. Perłami karkonoskiej przyrody są również kotły polodowcowe, w których znaleźć możemy gatunki endemiczne - czyli takie, które nie występują nigdzie indziej na świecie! Należy do nich m.in. skalnica bazaltowa, dzwonek karkonoski oraz gnidosz sudecki.

Niepylak apollo na wolności (fot. D. Kuś)

Jodła pospolita jest gatunkiem, który omal nie wyginął w Karkonoszach. Przez ostatnie 20 lat KPN prowadził proces zmiany składu gatunkowego przekształconych przez człowieka lasów regla dolnego poprzez wysadzanie gatunków drzew zgodnych z siedliskiem. W tym okresie posadzono ponad trzy miliony sadzonek buków oraz ponad milion sadzonek jodły. W następnym okresie obowiązywania planu ochrony odnowione powierzchnie będą objęte zabiegami pielęgnacyjnymi, które mają w przyszłości doprowadzić do stopniowego zastępowania sztucznych monokultur świerkowych drzewostanami o właściwym składzie gatunkowym. Na granicy regla dolnego i górnego ważnym elementem są bory jodłowo-świerkowe, w których stopniowo uzupełnia się brakujący komponent jodły.

Bogactwo ekosystemów Karkonoskiego Parku Narodowego skrywa niesamowite zróżnicowanie świata roślin, grzybów, porostów i zwierząt. Gdy spojrzymy na nie chłodnym okiem matematycznym, to stwierdzimy, że opisanych jest w Karkonoszach: 261 gatunków grzybów wielkoowocnikowych, 636 gatunków porostów, 1106 gatunków roślin naczyniowych, 474 gatunków mchów i wątrobowców, ponad 1500 gatunków bezkręgowców, 1 gatunek ryb, 6 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, 194 gatunki ptaków, 47 gatunków ssaków. Ochrona przyrody to żmudna praca przy przebudowie lasu i restytucji jodły, to wysublimowane hodowle in vitro dla ratowania skalnicy śnieżnej, rzeżuchy rezedoslistnej i rozrzutki alpejskiej, to mnóstwo czasu poświęconego ochronie siedlisk cietrzewia, to czas powrotu dużych drapieżników w Karkonosze - rysia i wilka, to podjęta próba przywrócenia niepylaka apollo, to również poświęcenie pracowników realizujących skomplikowane, interdyscyplinarne zadania, zawsze w duchu pracy zespołowej. Świat żywych organizmów to nasi podopieczni, dla których Karkonoski Park Narodowy jest arką, która ma je bezpiecznie przewieźć w czasie i zachować dla następnych pokoleń.

Karkonosze, dzięki wieloletniej współpracy Karkonoskiego Parku Narodowego i Krkonošskeho národního parku, są jednym z nielicznych w Europie chronionych obszarów transgranicznych, które mogą poszczycić się zharmonizowaną bazą danych przestrzennych dla całego obszaru. Dzięki temu dane te mogą być prezentowane na wspólnych polsko-czeskim geoportalu Karkonoszy (http://geoportal.kpnmab.pl). GIS (Systemy Informacji Geograficznej) są dziś niezbędnym narzędziem do zarządzania przestrzenią, także parkiem narodowym. Przyrodnicze i zharmonizowane dane tematyczne dla całych, tj. polskich i czeskich Karkonoszy, zostały opracowane w formie wspólnej publikacji pn. „Atlas Karkonoszy”, który ma być nie tylko publikacją naukową, ale ma też spełniać rolę narzędzia edukacyjnego także w szkołach i ośrodkach edukacji.

Edukacja równie ważna

Ochrona przyrody to również efektywna edukacja ekologiczna. Przed rokiem 2000 Karkonoski Park Narodowy nie posiadał ośrodków edukacyjnych. Dziś, dzięki wsparciu funduszy krajowych i europejskich, w KPN funkcjonują trzy ośrodki edukacyjne - Karkonoskie Centrum Edukacji Ekologicznej KPN w Szklarskiej Porębie, Centrum Informacyjne KPN w Karpaczu oraz Domek Myśliwski w rejonie Kotła Małego Stawu. Nasze działania edukacyjne docierają rocznie do około 1 200 000 osób - uczestników zajęć, warsztatów i festynów, turystów odwiedzających ekspozycje w naszych ośrodkach i ścieżki edukacyjne w terenie, odbiorców naszych publikacji, strony internetowej i profili w mediach społecznościowych.

Fragment wizualizacji ekspozycji przyrodniczej w Pałacu Sobieszów

Pałac Schaffgotschów w Sobieszowie po remoncie (fot. archiwum KPN)

Karkonoski Park Narodowy prowadzi obecnie największą pod względem wielkości zaangażowanych środków finansowych inwestycję w całym regionie jeleniogórskim, jaką jest powstanie Centrum Muzealno-Edukacyjnego KPN - Pałac Sobieszów w dawnym majątku ordynacji Schaffgotschów, składającym się z Pałacu, Wielkiej i Małej Stajni, Domu Zarządcy, Spichlerza, Stodoły oraz Domu Ogrodnika. Celem naszego przedsięwzięcia jest utworzenie w zabytkowym kompleksie nowoczesnego ośrodka edukacyjnego, w którym zostaną wykorzystane najnowsze technologie do edukacji interaktywnej wszystkich grup społecznych, począwszy od przedszkolaków, przez dzieci szkolne, młodzież licealną, studentów i osoby dorosłe. Powstaną tu dwie interaktywne ekspozycje - historyczna w budynku Pałacu oraz przyrodnicza w Wielkiej Stajni. Dzięki tej inicjatywie uratowane zostaną niszczejące dotąd zabytkowe obiekty, stanowiące niezwykle cenne dziedzictwo kulturowe i historyczne Śląska. Budynki odzyskują dawny blask, zgodnie z wytycznymi i we współpracy z Wojewódzkim Urzędem Konserwatora Zabytków we Wrocławiu. Ponadto zdegradowana obecnie dzielnica Jeleniej Góry, jaką jest Sobieszów, będzie miała szansę na pobudzenie przedsiębiorczości jej mieszkańców, w związku z powstaniem Centrum, które stanie się także miejscem animacji kulturalnej i edukacyjnej jej mieszkańców. Wartość całej inwestycji wraz z wyposażeniem wynosi niemal 80 000 000 zł. Na realizację tej inwestycji KPN uzyskał dofinansowanie z wielu instytucji, przede wszystkim ze środków UE, a także NFOś i WFOŚ we Wrocławiu.

Dla ludzi i przyrody

Karkonoski Park Narodowy utrzymuje 131 km szlaków turystycznych, co pochłania rocznie średnio 2-3 mln złotych. Dbamy o ich stan techniczny nie tylko dla komfortu turystów, ale przede wszystkim z myślą o ochronie przyrody Karkonoszy. Dlatego na szlaku, tam, gdzie turysta wędruje np. po kładkach nad torfowiskami - to, co najważniejsze dla przyrody, dzieje się pod nimi - swobodne przesiąkanie wody, spowalnianie jej odpływu i możliwość jej zatrzymania w ekosystemie jak najdłużej, to główne działanie ochronne dla terenów torfowisk wysokogórskich, przez które prowadzą jedne z najpiękniejszych szlaków turystycznych Karkonoszy.

Odcinek szlaku zielonego od Pielgrzymów do schroniska Odrodzenie po remoncie w roku 2019 (fot. archiwum KPN)

Teren parku jest udostępniany każdego roku do organizacji minimum 10 imprez sportowych, w których uczestniczy blisko 3 tys. osób. Dbamy razem z ich organizatorami o to, aby odbywały się one z poszanowaniem zasad ochrony przyrody.

Zajęcia edukacyjne na rakietach śnieżnych (fot. archiwum KPN)

Każdego roku 50 paralotniarzy korzysta ze startowiska na Kopie, a na ścianach Kotła Małego Stawu oraz Wielkiego Śnieżnego Kotła wspina się w ramach szkoleń w sumie ok. 130 osób.

Karkonoski Park Narodowy odwiedza rocznie blisko 2 mln turystów. Dbałość o przyrodę przy tak intensywnym ruchu turystycznym jest zadaniem wymagającym dobrej współpracy i systematycznie prowadzonych działań na szlakach turystycznych. Funkcjonariusze Straży Parku często współuczestniczą w patrolach z policjantami z Wydziału Prewencji Komendy Miejskiej Policji w Jeleniej Górze. Wspólne patrole mają na celu przede wszystkim edukowanie osób odwiedzających Karkonoski Park Narodowy w zakresie obowiązujących na terenie parku przepisów Ustawy o ochronie przyrody oraz przekazywanie informacji mających na celu zachowanie zasad bezpieczeństwa na szlakach turystycznych. Pamiętajmy, że to rośliny i zwierzęta są mieszkańcami Karkonoszy, my jesteśmy tu tylko gośćmi!