Jelenią Górę ukochali na zawsze

Siąpi jesienny deszcz. Pod stopami szeleszczą opadłe z kasztanów i klonów liście. Pachnie płonącymi zniczami i lekko zmarzniętą ziemią.

- Tu leży major Ludwik Marszałek, pseudonim „Zbroja” – mówi Marcin Zawiła, historyk. – Był osobą niesamowitą; żołnierzem „września”. Potem dostał się do niemieckiej niewoli. Z obozu uciekł i zaangażował się w działania Armii Krajowej na Lubelszczyźnie.

Po wojnie osiadł na Dolnym Śląsku, tworząc zręby niepodległościowej zbrojnej organizacji Wolność i Niezawisłość. W ręce bezpieki wpadł w roku 1947. Bestialsko katowano go we wrocławskim więzieniu.

- Jeden ze świadków opowiadał, że z tego bicia popadł w celi w szaleństwo – opowiada Zawiła. – Nikogo nie poznawał, zakrywał rękami głowę… 21 listopada 1948r. został zastrzelony, a zwłoki pogrzebano w jednej z wrocławskich bezimiennych mogił. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych miejsce jego spoczynku ustalił Instytut Pamięci Narodowej. Ciało zostało ekshumowane i teraz, za sprawą rodziny, spoczywa na cmentarzu przy ul. Jagiellońskiej…

Ivo Łaborewicz, archiwista i miłośnik Jeleniej Góry, twierdzi że najstarsze znane miejsca pochówku na trenie miasta pochodzą z czasów pogańskich. Z okresu, w którym nikt jeszcze nie myślał o założeniu tu jakiegokolwiek grodu.

- Najbardziej znanym z takich miejsc jest teren Huty Szkła Technicznego przy ul. Wincentego Pola, na którym w 1971 r. odkryto, pochodzące co najmniej sprzed 25 wieków, cmentarzysko tzw. kultury łużyckiej – mówi. - Składało się ono z kilkunastu jam grobowych, w których znajdowało się do 16 naczyń glinianych zawierających spopielone zwłoki. Udało się ustalić, iż większość zachowanych kości należała do kobiet. Cmentarzysko to należało zapewne do pobliskiej osady w Grabarach. Ulokowano je z dala od domostw, w otwartym polu, zgodnie z wierzeniami określającymi zmarłych jako „nieczystych”, których należało odseparować od społeczności żyjących. Wierzenia te przetrwały bardzo długo i praktykowane były jeszcze w początkach epoki średniowiecznej.

Cieplicki cmentarz parafialny powstał wiele set lat później. Kiedy dziś przemierza się jego aleje nie sposób pozbyć się wrażenia, że większość spoczywających na nim osób to Polacy ze Lwowa. Nie dziwi zatem napis na pomniku: Władysław Weker, inżynier technolog. Leodyjczyk.

- Leodyjczyk, czyli lwowianin – tłumaczy Zawiła.

Jesteśmy przy grobie księdza Józefa Gorszczyna, pijara. 10 stycznia 1964r. został zabity. Odprawiał wówczas nabożeństwo w kościele w Maciejowej. Kapłan stał przodem do ołtarza, a tyłem do wiernych. Został uderzony siekierą w plecy. IPN badał, czy za zbrodnią nie stały służby specjalne. Okazało się, że księdza zamordował szaleniec. Nieco dalej grób Jana Dybca, pierwszego polskiego księdza w Cieplicach. Opowiadał, że kiedy przyjechał do miasta, w pałacu Schaffgotschów stacjonowali jeszcze Rosjanie. Miał tam nocować, lecz żołnierze pokłócili się między sobą i zaczęli do siebie strzelać. O nocleg poprosił wówczas pastora ewangelickiego.

Cały artykuł w "Nowinach Jeleniogórskich" nr 43/10.